In elk gesprek dat ik de laatste tijd met telers heb gevoerd, is er één onderwerp waar iedereen aan denkt: torenhoge gas- en energieprijzen. Telers maken zich zorgen over de toekomst van de tuinbouw. Vandaag de dag is innovatie belangrijker dan ooit: het kan ons helpen meer te produceren met minder energie.
„Als het zo doorgaat, kosten tomaten deze winter €15 tot €20 per kilo”, vertelden ervaren telers uit het Westland me deze week. De afgelopen jaren heb ik vrijwel elke dag met groente- en fruittelers gesproken en ik heb geleerd dat ze de neiging hebben om hun mening te uiten. Ons gesprek draait meestal om actuele gebeurtenissen en ontwikkelingen in de industrie, terwijl ik ze vertel over mijn product PAR+, een nieuwe kascoating die de opbrengsten verhoogt door schadelijk UV-licht om te zetten in heilzaam PAR-licht.
Er zijn weinig dingen die voor een teler interessanter zijn dan hogere opbrengsten. Maar de laatste tijd maken ze zich meer zorgen over hoge gasprijzen en de economische en politieke onzekerheid die gepaard gaat met energieonzekerheid. Geen wonder: energie is essentieel voor de productie van telers, en zelfs kleine veranderingen in temperatuur of zonneschijn kunnen het verschil maken tussen een succesvolle oogst en een kostbare mislukking.
Het zijn moeilijke tijden voor de Nederlandse tuinbouw, die ongeveer 3 procent van de totale economie uitmaakt, terwijl bijna 5 procent van de Nederlandse R&D-uitgaven afkomstig is van de tuinbouw. Nederlandse tuinders blinken al decennialang uit in het telen van sierbloemen, -planten en -groenten, waaronder tomaten, paprika's en komkommers. Nederlandse telers exporteerden in 2021 voor €12 miljard aan producten, een stijging van 25% ten opzichte van het jaar ervoor.
Tegenwoordig moeten Nederlandse telers, van kleine familieboerderijen tot grote bedrijven, het grootste vakmanschap en vindingrijkheid tonen om te overleven. Iedereen heeft last van de torenhoge energieprijzen en dit leidt tot een voortdurend publiek debat over de sector. Plantise, een teler in Limburg, maakte eerder deze maand bekend voor onbepaalde tijd te sluiten vanwege de hoge energieprijzen. Vierhonderd mensen zullen hun baan verliezen, meldde de NOS.
Dit zijn serieuze dingen. Telers in Nederland zijn wereldberoemd als het gaat om productie-efficiëntie: een tomatenplant die door een Nederlandse tuinder wordt geteeld, produceert zes keer meer dan een tomaat die in het buitenland wordt geplant — met de helft minder water. Onderzoekers van Wageningen University & Research hebben vastgesteld dat tomaten uit een Nederlandse hoogtechnologische kas het beste scoorden op zeven van de acht duurzaamheidsmetrieken, zoals effectief gebruik van land en water en de uitstoot van voedingsstoffen en pesticiden. Interessant genoeg is energie-efficiëntie de enige indicator die aangeeft dat Nederlandse kastomaten hun tegenhangers achtervolgen.
Hoe kunnen we energie efficiënter gebruiken in een tijd van hoge energieprijzen, terwijl we de sector op één lijn brengen met de klimaatakkoorden van Parijs?
Hernieuwbare energiebronnen zullen ongetwijfeld een belangrijke rol spelen in onze reactie op deze crisis. In feite zijn kassen natuurkundige experimenten: energie gaat naar binnen en energie komt naar buiten. Om dit proces zo efficiënt mogelijk te laten verlopen, moeten warmte, vochtigheid, CO2 en licht efficiënt worden gebruikt, terwijl ze ook voortdurend worden aangepast aan de buitenomstandigheden.
Gelukkig is dit voor telers vanzelfsprekend. Nederlandse tuinders maken al decennia lang gebruik van technologie om hun sector efficiënter en duurzamer te maken. In de afgelopen jaren hebben telers SON-T-lampen vervangen door LED's, waardoor de efficiëntie met 40 procent is verhoogd, en hebben ze warmte- en koudeopslag en zonneboilers gebruikt om seizoensschommelingen op te vangen. Dankzij innovatieve technologie kon Koppert Cress, een toonaangevende teler van microgroenten, het gasverbruik verminderen en tegelijkertijd de kasruimte verviervoudigen.
Toekomstige technologie zal telers nog meer helpen. Het Nederlandse bedrijf BBBLS gebruikt zeepbellen om de ruimte tussen speciale scheidingswanden van kassen op aanvraag te vullen, waardoor de muren veel efficiënter zijn als flexibele isolatie. Zodra de buitentemperatuur stijgt en de bubbels geen warmte meer hoeven vast te houden, lossen ze op.
De Delftse startup Thermeleon richt zich op slimme warmteopslag. Via speciale schermen kan overtollige warmte overdag worden opgeslagen en vervolgens's nachts worden vrijgegeven om de kas warm te houden.
En natuurlijk verlaagt onze eigen PAR+ ook het energieverbruik en verhoogt het de opbrengsten. Elke teler weet dat zonlicht bestaat uit drie soorten straling: infrarood, UV en PAR. UV-licht is schadelijk voor gewassen. PAR-licht daarentegen stimuleert de fotosynthese en groei in planten. De PAR+-coating zet schadelijk UV-licht om in PAR-licht. Tegelijkertijd zet hij de stralen om in diffuus licht, zodat PAR-licht vanuit elke hoek dieper in het gewas kan doordringen. Wanneer een plant 1% meer PAR-licht krijgt, stijgt de opbrengst met 1%. Met een PAR+-coating onder de juiste omstandigheden kan een rendementsverhoging van acht tot tien procent worden bereikt.
Deze voorbeelden van vindingrijkheid en veerkracht geven me vertrouwen. Ondanks uitdagende tijden hebben Nederlandse tuinders keer op keer laten zien dat ze kunnen innoveren. Maar ze kunnen het niet alleen. De tuinbouw is van vitaal belang voor de Nederlandse economie en voor de voortdurende innovatie van de wereldwijde voedselvoorziening. Ik hoop van harte dat Nederlanders de werkelijke waarde van de sector juist inschatten, want ik denk dat dat nu belangrijker is dan ooit tevoren.
